حرکت خزنده یوآن در برابر دلار | داستان جهانی شدن پول چینی

چین در حال انجام اقداماتی برای گسترش و ترویج بیشتر استفاده از یوان در تجارت جهانی است. این اقدامات چین همزمان با آن صورت می‌گیرد که اعتماد بین‌المللی به دلار آمریکا رو به کاهش است. بسیاری از گزارش‌های اقتصادی از جمله گزارش سی.ان.بی.سی نیوز به قلم «لی ینگ شانگ»، کاهش اعتماد جهانی به دلار آمریکا را تائید می‌کنند. کارشناسان می‌گویند اقدامات چین در راستای تقویت یوآن با هدف به چالش کشیدن جایگاه دلار انجام می‌شود و اگرچه همچنان دلار آمریکا ارز غالب جهانی است، اما اقدامات چین در راستای ترویج یوآن توانسته جایگاه جهانی دلار را به چالش بکشد.

گزارش‌های اقتصادی نیز نشان می‌دهد که شاخص جهانی دلار آمریکا امسال بیش از ۹ درصد کاهش یافته و در مقابل رواج جهانی یوآن بیش از ۲ درصد افزایش نشان داده است. گزارش سی.ان.بی.سی نیوز در نیمه اول سال ۲۰۲۵ حاکی از آن است که دلار آمریکا در برابر یورو، پوند و یوان چین سقوط کرده و بسیاری از سرمایه‌گذاران جهانی این وضعیت دلار را «بدترین حالت در تاریخ معاصر رواج جهانی دلار» می‌دانند.

نتیجه معکوس اقدامات ترامپ

«دونالد ترامپ»، رئیس جمهور آمریکا حساسیت زیادی روی تقویت جایگاه جهانی دلار دارد و حتی کشورهای گروه بریکس را تهدید به مجازات اقتصادی و اعمال تعرفه‌های سنگین تجاری در صورت کناز زدن دلار کرده است، اما گزارش‌ها نشان می‌دهد عملکرد ترامپ خود یکی از دلایل اصلی افول جایگاه جهانی دلار آمریکاست.

سیاست‌های تجاری دونالد ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری‌اش به ویژه «تعرفه‌های سنگین» علیه دیگر کشورها، اعتماد به انضباط مالی و استقلال بانک مرکزی آمریکا را زیر سوال برده و همین باعث شده تا اعتماد به ثبات دلار کاهش یابد، چون بسیاری در جهان اکنون شاهد آن هستند که دستورات اجرایی ترامپ به صورت مستقیم و ناگهانی دلار را بالا و پائین می‌کشاند و همین عدم ثبات، اعتماد جهانی به دلار را در خارج از آمریکا به شدت کاهش داده است، تا آن جا که بسیاری در تجارت جهانی بدنبال ارزهای جایگزین و باثبات‌ هستند.

همزمان با افزایش بدبینی و بی اعتمادی جهانی به دلار، موسسات مالی چین تلاش‌های خود را برای بین‌المللی کردن یوان دوچندان کرده‌اند. یکی از مدیران بانک چین شعبه هنگ کنگ به سایت اقتصادی «گلوبال نیبورز» گفته است: «موسسات  مالی و بانک‌هایی که قبلاً حتی یوان را در نظر نمی‌گرفتند، اکنون به راحتی یوآن را مبادله و در معاملات به عنوان ارز خارجی مورد پذیرش قرار می‌دهند.»

حتی بانک مرکزی اروپا نیز به کاهش جایگاه جهانی دلار توجه کرده است، تا آن جا که «کریستین لاگارد»، رئیس بانک مرکزی اروپا در گزارش مالی خود در جولای ۲۰۲۵ ضمن اشاره به کاهش سهم دلار در مبادلات خارجی، خواستار تقویت جایگاه بین‌المللی یورو شده است.

منطق سلطه دلار

طبق اعلام بانک مرکزی چین (PBOC)یوان اکنون دومین ارز بزرگ تأمین مالی تجاری و سومین ارز بزرگ پرداخت مستقیم در جهان است. با این حال، بین‌المللی شدن یوان همچنان یک مسیر دشوار و پرچالش است. به گفته «یو یونگ‌دینگ»، کارشناس آکادمی علوم اجتماعی چین، بین‌المللی شدن و جهانی شدن فراگیر یک ارز خارجی از جمله یوآن این یک «فرآیند بلندمدت و پیچیده» است.

هم داده‌های بانک مرکزی چین و هم گزارش‌های خزانه داری آمریکا نشان می‌دهند که اگرچه روند بین‌المللی شدن یوان در طول دهه گذشته به طور گسترده افزایش یافته است، اما هنوز از دلار و یورو عقب است. چین دومین اقتصاد بزرگ جهان است و موقعیت تجاری مسلطی در سطح بین‌المللی دارد، اما همچنان کنترل‌ سرمایه، پیش‌بینی‌پذیری و بازارهای مالی بزرگ جهانی در کنترل دلار آمریکاست.

به طور کلی هرچه یک ارز خارجی در سطح جهانی بیشتر مورد استفاده و مبادله تجاری قرار گیرد، تجارت و تسویه آن راحت‌تر و کارآمدتر است و دلار همچنان این دو ویژگی را دارد و همین دو ویژگی، منطق سلطه دلار آمریکا است.

ابزارهای چین برای تقویت یوآن

چینی‌ها برای تقویت جایگاه جهانی دلار طی چند سال گذشته اقدام به تاسیس یک سیستم پرداخت بین بانکی فرامرزی با نام سیپس یا «سامانه پرداخت بین‌بانکی فرامرزی»( (CIPS  کرده‌اند. چینی‌ها تلاش دارند تا سیپس را جایگزین سیستم غربی سوئیفت (SWIFT)  کنند. سوئیفت یک شبکه مالی است که در ماه مه ۱۹۷۳ میلادی توسط ۲۳۹ بانک از پانزده کشور اروپایی و آمریکای شمالی راه اندازی گردید و هدف آن جایگزین کردن روش استاندارد جهانی مبادلات مالی به جای روشهای ارتباطی غیر استاندارد و کاغذی در سطح بین المللی بوده است، اما طی سال‌های گذشته به ابزار غرب برای مقابله با کشورهای دیگر تبدیل شده است. حال چین نسخه غیرغربی سوئیفت با نام سیپس را از سال ۲۰۱۵ بی‌سروصدا راه اندازی کرده و این شبکه بانکی اکنون به «بزرگراه» پرداخت‌های خارجی و بین‌المللی تبدیل شده است. تا آگوست ۲۰۲۵، یعنی دو ماه پیش، شبکه سیپس بیش از ۱۷۰۰ نهاد مالی در ۱۸۰ کشور جهان از جمله مؤسسات بزرگ در آفریقا، خاورمیانه، آسیای مرکزی و آسیای جنوب شرقی را به هم متصل کرده است.

اعداد و ارقام گویای همه چیز درباره شبکه مالی سیپس هستند.  تنها در سال ۲۰۲۴، ۱۷۵ تریلیون یوان (۲۴.۵ تریلیون دلار) در سیپس مبادله تجاری انجام شده که نسبت به سال قبل ۴۳ درصد افزایش نشان می‌دهد. لذا سیپس ابزار مهمی است که جهانی شدن و مبادله آسان با ارز یوآن را برای کشورهای خارج از چین فراهم کرده و از سوی دیگر به سلطه تک خطی سوئیفت که یک نهاد تسهیل کننده ارتباطات مالی در غرب است، پایان داده است. گزارش سایت اقتصادی «گلوبال نیبورز» نیز نشان می‌دهد که تا پایان سال 2024، بیش از ۱۰۰۰ موسسه مالی خارجی حساب‌های مالی مبتنی بر یوان در بانک‌های متصل به سیپس افتتاح کرده‌اند. آماری که رشد استفاده از یوآن با ابزاری غیراز سوئیفت را نشان می‌دهد.

 راه دشوار یوآن در برابر دلار

اگرچه استفاده جهانی از یوان گسترش یافته است، اما همچنان چالش‌های زیادی برای استفاده گسترده از این ارز خارجی وجود دارد. طبق اعلام اداره ارز خارجی چین، یوان تقریباً 54 درصد از کل پرداخت‌های خارجی نهادهای چینی را تا ژوئیه 2025 یعنی تا دو ماه پیش تشکیل می‌دهد، و این میزان دو برابر یک دهه گذشته است.

 در سال ۲۰۲۳، یوان از یورو پیشی گرفت و به دومین ارز بزرگ تأمین مالی تجاری جهان تبدیل شد. گزارش تحلیلی بانک مرکزی چین در سال ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که ۷۷ درصد از کسب‌وکارها در کشورهای عضو آسه‌آن، یوان را در تجارت با چین ترجیح داده‌اند. نظرسنجی‌ها نیز نشان می‌دهد که با کاهش قدرت نقدشوندگی دلار و یورو، تقریباً ۸۰ درصد از شرکت‌های بین‌المللی گفته‌اند که یوآن را به عنوان جایگزین دلار و یورو در نظر گرفته‌اند. بانک‌های چینی نیز بی‌سروصدا در حال افزایش وام‌های یوانی به خارج از این کشور هستند. تا ژوئن ۲۰۲۵، موسسات مالی و بانکی چین ۱.۱۵ تریلیون یوان وام در اختیار شرکت‌های خارجی قرار داده‌اند که بالاترین میزان در چند دهه گذشته است.

 با این حال، برای اینکه یوان به یک ارز جهانی واقعی تبدیل شود، به چیزی بیش از حمایت سیاسی نیاز دارد. کارشناسان وجود بازار فراساحلی قوی برای رقابت یوآن با دلار و یورو را ضروری می‌دانند و به نظر می‌سد که چینی‌ها نگاه خود به هنگ کنگ به عنوان مرکز بین‌المللی یوان دوخته‌اند. ارتباطات مالی هنگ کنگ با تقریبا همه کشورها و نهادهای بین‌المللی این منطقه را به عنوان پلی میان چین و کشورهای آسه‌آن، آسیای مرکزی و حتی غرب تبدیل کرده است و برای چینی‌ها این اطمینان وجود دارد که هنگ کنگ بتواند به عنوان مرکز مبادله مالی جهانی یوآن جایگزین نیویورک به عنوان مرکز جهانی مبادله دلاری شود.